De ontwikkeling van risicobeheersing: van regelgericht naar risicogericht

Risicobeheersing is een vakgebied dat de afgelopen decennia aanzienlijke veranderingen heeft ondergaan. Peter Bandsma, sectorhoofd Risicobeheersing is een ervaren professional in het brandweervak en in risicobeheersing. Hij blikt terug op een rijke carrière die in het teken stond van veiligheid en deelt de belangrijkste ontwikkelingen en zijn inzichten over de ontwikkeling van het cruciale vakgebied risicobeheersing.

Loopbaan en drijfveren

Peter begon zijn carrière bij de brandweer na zijn diensttijd in 1982. Zijn vader werkte bij de brandweer op Schiphol, waar een vacature voorbij kwam die perfect aansloot bij Peters vaardigheden en interesses. "Ik was gecharmeerd van de mobiliteit, en hield van complexe processen," zegt Peter. Hij doorliep alle opleidingen en functies binnen de brandweer, van brandwacht tot commandeur en sloot uiteindelijk zijn operationele carrière af in de functie van operationeel leider. "Het paste als een handschoen, voldoende dynamiek en ontwikkelmogelijkheden," voegt hij toe.

Van brandweerman naar risicodenker

De grote omslag kwam echter in 1996. Peters interesse in risicobeheersing werd gewekt na een grote fatale brand op de luchthaven van Düsseldorf, waarbij 16 dodelijke slachtoffers vielen. Dit incident leidde tot de vraag hoe dergelijke calamiteiten voorkomen en beheersbaar gehouden kunnen worden. Na zijn officiersopleiding in Engeland en Nederland maakte hij de overstap naar de overheid en werkte als commandant bij verschillende brandweerkorpsen. Zijn nieuwsgierigheid en gedrevenheid om veiligheidsknelpunten inzichtelijk te maken, leidde hem uiteindelijk naar de wereld van risicobeheersing. Een bewuste keuze, gedreven door de overtuiging dat incidenten aan de voorkant moeten worden aangepakt.

Ontwikkelingen binnen risicobeheersing

Toen Peter begon, was risicobeheersing voornamelijk regelgericht. "Een gebouw kan voldoen aan het bouwbesluit en alle regels, maar dat zegt niets over het daadwerkelijke gebruik," legt Peter uit. Langzaam verschoof de focus naar het analyseren van risico’s en het voorkomen van incidenten. Grote incidenten zoals de vuurwerkramp in Enschede en de cafébrand in Volendam hebben geleid tot een ommekeer. Deze incidenten zorgden voor maatschappelijke besef én bestuurlijke druk om anders te gaan kijken. Het denken veranderde: van voldoen aan regels naar sturen op effecten, van regelgericht naar risicogericht denken. Incidenten werden geanalyseerd, scenario’s uitgewerkt. Peter licht toe: “Een sprekend voorbeeld daarvan is het ontstaan van de brandweer doctrine, dat werd ontwikkeld na de brand in De Punt in 2008. Er kwam echt een omslag in het denken van de brandweer over de (gebouw)kenmerken die van invloed zijn op hun werk en brandbestrijding.”

Onderzoek naar de oorzaak van grotere incidenten heeft een grote rol gespeeld in de ontwikkeling van risicobeheersing. Dat levert de nodige inzichten op om incidenten te voorkomen. Data-analyse en preventieve voorzieningen zoals blusinstallaties en compartimenten zijn cruciaal geworden. "Bij risicobeheersing wordt er vooraf nagedacht over wat er nodig is als er een brand uitbreekt," zegt Peter. “We kunnen brand niet altijd voorkomen, maar we kunnen het wél beheersbaar houden en vertragen tot de brandweer arriveert om de effecten zoveel mogelijk beperken.”

Ook de komst van de Omgevingswet is een belangrijke ontwikkeling voor risicobeheersing geweest. “Het werd heel duidelijk, dat alleen maar voldoen aan regels niet volstaat om veiligheid te optimaliseren.”

Toekomst van risicobeheersing: scherp blijven, gedrag centraal

Peter ziet een toekomst waarin risicobeheersing nog belangrijker wordt door de toenemende bevolkingsdichtheid. “Nederland wordt steeds voller, dat vraag een kritische blik op hoe we met de ruimte omgaan,” zegt hij. “Ook zal gedrag een steeds grotere rol gaan spelen,” zegt Peter. “Veel branden en ongevallen ontstaan immers door menselijk handelen. Dat vraagt om bewustwording en educatie om de kans op een incident te beperken. Voeg daar de kracht van scenariodenken aan toe, dan leidt dat ertoe, dat ook de effecten tot op een aanvaardbaar niveau kunnen worden gebracht.”

Van regionale puzzel naar persoonlijke bijdrage

Na 43 jaar draagt Peter het stokje over. Hij stond aan de wieg van meerdere samenwerkingsverbanden: eerst in Venray, daarna de regionalisering bij Veiligheidsregio Brabant-Noord (VRBN). Die reorganisaties vormden niet alleen een bestuurlijke uitdaging, maar markeerden ook een inhoudelijke verandering. Het vakgebied kreeg meer structuur, nieuwe rollen ontstonden en de advieskant werd serieuzer. Een brede integrale en maatschappelijke blik is tegenwoordig onmisbaar in het advieswerk.

Binnen VRBN zag Peter een verschuiving van een papieren organisatie naar een informatiebedrijf. Cyberveiligheid, databeheer en risicodashboards zijn nu net zo belangrijk als bluswatervoorzieningen. “Er staat een prachtige organisatie, met een fijne cultuur en goede mensen.”

Peter is trots op zijn bijdragen aan de organisatie en het vakgebied. "Ik heb dingen in beweging gekregen. Ik ben er trots op dat het mij gegund is dat ik mee heb mogen bouwen aan de organisatie zoals we die nu kennen. En dat ik ook anderen de ruimte heb kunnen geven om te excelleren.”

Zijn werk heeft ook zijn dagelijks leven beïnvloed. "Ik herken altijd onveilige situaties, dat zit erin en gaat automatisch," voegt hij toe.

Lessen voor de toekomst

Peter benadrukt het belang van preventie. Als risicobeheersing succesvol is, neemt de zichtbaarheid af. Maar zichtbaarheid is geen garantie voor succes. “Juist als je goed bent in preventie, lijkt het alsof er niets gebeurt. Maar dat is het bewijs dat het werkt. De grootste fout is dan om te denken dat je wel kan stoppen met preventieprogramma’s.” Hij moedigt professionals aan om niet bang te zijn om hun stem te laten horen. "Wees niet te bang om op te komen voor veiligheid," is zijn belangrijkste les.

De ontwikkeling van risicobeheersing draait om voortdurende verbetering en aanpassing aan nieuwe uitdagingen. Door technologie, bewustwording en preventie kunnen we een veiligere samenleving creëren. Met trots, en een hoofd vol kennis, een hart vol toewijding en een scherp oog voor risico’s, sluit Peter een indrukwekkend hoofdstuk af.

Per 1 mei 2025 neemt Frank van Krieken (links) het stokje als sectorhoofd Risicobeheersing over van Peter (rechts).